Ti Karayan Niger ( ) ket isu ti kangrunaan a karayan ti akinlaud nga Aprika, a gumay-at iti agarup a 4,180 km (2,600 mi). Ti pagayusan a labnengna ket 2,117,700 km2 (817,600 sq mi) iti kalawa. Ti taudanna ket idiay Kabanbantayan ti Guinea idiay abagatan a daya ti Guinea. Daytoy ket agayus nga immindayon babaen ti Mali, Niger, idiay pagbeddengan ti Benin ken babaen ti Nigeria, nga agayus babaen ti maysa a dakkel a delta, nga ammo pay kas ti Delta Niger wenno ti Lana a Karkarayan, a mapan idiay Golpo ti Guinea idiay Taaw Atlantiko. Ti Niger ket isu ti maikatlo a kaatiddogan a karayan idiay Aprika, a malabsan laeng babaen ti Nilo ken ti Karayan Kongo (nga ammo pay a kas ti Karayan Zaïre). Ti kangrunaan a tributariona ket ti Karayan Benue.
Ti Niger ket tinawtawagan iti Jeliba wenno Joliba "nalatak a karayan" iti Manding; Orimiri wenno Orimili "nalatak a danum" iti Igbo; Egerew n-Igerewen "karayan dagiti karayan" iti Tuareg; Isa Ber "dakkel a karayan" iti Songhay; Kwara iti Hausa; ken Oya iti Yoruba. Ti nagtaudan ti nagan a Niger, a kasisigud laeng a naipakat kadagiti katengngaan a gay-at ti karayan, ket di naam-ammuan. Ti mabalin a taudanna ket ti maysa a pannkabalbaliw, babaen ti impluensia iti Latin a niger "nangisit", iti Tuareg a nagat ti egerew n-igerewen, nga inus-usar kadagiti igiad ti katengngaan a gay-at ti karayan iti law-law ti Timbuktu. Gaputa ti Timbuktu ket adda iti akin-abagatan a gibus iti nangruna a dalan ti Trans-Sahara a pagtagilakuan a mapan idiay akinlaud a Mediteraneo, daytoy ti taudan ti kaaduan a pannakaaamo ti Europa iti daytoy a rehion.
Dagiti mediebal a mapa ti Europa ket nagipakpakat ti nagan a Niger kadagiti katengngaan a gay-at ti karayan, iti moderno a Mali, ngem ti Quorra (Kworra) kadagiti akin-baba a gay-at iti moderno a Nigeria, a kas dagitoy idi ket saan a nabigbigan nga isu met laeng nga agpadpada a karayan. Idi dagiti kolonia abileg ti Europa ket nangrugrugida a nagipatpatulod kadagiti barko iti igid ti Laud nga aplaya ti Aprika idi maika-16 ken maika-17 a sigsiglo, ti Karayan Senegal idi ket kanlnayon a naibagbaga nga isu ti mapan iti baybay a gibus iti Niger. Ti Delta Niger, a maibuybuyat iti Atlantiko babaen dagiti mangle a kalugnakan ken dagiti rinibu a distributario kadagiti igid ti ginasut a milia, ket naipanpanunotan idi a dagitoy ket aplaya a kalugnakan laeng. Idi laeng maika-18 a siglo a panagbisita ni Mungo Park, a nagpababa a nagbanbaniaga iti Karayan Niger ken nangbisita dagiti nalatak nga imperio ti Sahel iti panawenna, ti husto a pananginagan ti dalan ti Niger dagiti Europeano, ken nangipadakkel ti nagan iti intero a dalanna.
Dagiti moderno a pagilian ti Nigeria ken Niger ket nakaala ti naganda manipud ti karayan, a nagmarmarka dagiti sinuppiatan a nailian a panagtunton babaen kadagiti bileg ti kolonia iti "Akinngato", "Akinbaba" ken "Tengnga" a labneng ti karayan Niger idi las-ud ti Innagaw para iti Aprika idi gibus ti maika-19 a siglo.
Ti Karayan Niger ket maysa a "nalitnaw" a karayan, nga agaw-awit laeng ti maysa a maikasangapulo a sedimento a kas ti Nilo gapu ta dagiti taudan ti danum ti Niger ket naisanglad kadagiti taga-ugma a bato a mangited laeng ti bassit a lan-ak. Kasla ti Nilo, ti Niger ket tinawen a malayusan; daytoy ket mangrugi ti Septiembre, ken kumaro iti Nobiembre, ken malpas iti Mayo.
Ti maysa a naisangsangayan a langa ti karayan ket ti Akin-uneg a Delta Niger, nga agporma ti kellaat a panagpabassit ti bukodna a gradiente. Ti pagbanaganna ket ti maysa a rehion dagiti naisallapid nga alog stream, dagiti kalugnakan, ken dagiti danaw a kasla ti kadakkel iti Belhika; dagiti tiempo a layus ket mangaramid ti Delta a nasayaat nga agpataud para iti panagkalap len agrikultura.
Ti karayan ket 'makapukaw' ti ganganai a dua a pagkatlo ti mabalin a panagayusna idiay Akin-uneg an Delta a baetan ti Ségou ken Timbuktu babaen panagagsep ken panagbawbaw. Amin a danum manipud ti Karayan Bani , nga agayus iti Delta idiay Mopti, ket saan a makasukat para kadagitoy a 'pannakapukaw'. Ti katimbengan a 'pukaw' ket nakarkulo iti 31 km3/tungngal maysa a tawen, ngem adu ti adu a pagdumadumaanna iti tinawen. Ti karayan ket tiponanto babaen dagiti nadumaduma a tributario, ngem mapukawan pay ti adu a danum babaen ti panagbawbaw. Ti kaadu ti danum a sumsumrek iti Nigeria ket narukrukod idiay Yola ket nakarkulo idi iti 25 km3/ti tunggal maysa a tawen sakbay ti tawtatwen ti 1980 ken iti 13.5 km3/ti tunggal maysa a tawen idi las-ud ti tawtawen ti 1980. Ti kangrunaan a tributario ti Niger idiay Nigeria ket ti Karayan Benue a tumipon iti karayan idiay Lokoja, Nigeria. Ti dagup a tomo dagiti tributario idiay Nigeria ket innem nga ad-adu ngem ti uneg a panagayus idiay Nigeria, nga adda ti panagayus idiay asideg ti sabangan ti karayan iti 177.0 km3/ti tunggal maysa tawen sakbay ti tawtawen ti 1980 ken 147.3 km3/ti tunggal maysa a tawen idi las-ud ti tawtatwen ti 1980.
Midia a mainaig iti iti Wikimedia Commons
